ماجرای پول‌های بلوکه شده کاربران ایرانی صرافی بیترکس به واسطه تحریم‌ها و ورشکستگی این صرافی خارجی، حالا با انتشار امار ارزش این دارایی‌ها، بار دیگر بر سر زبانها افتاده است. همزمان اخبار دیگری نیز مبنی بر راه‌اندازی پویشی حقوقی برای بازپس‌گیری أموال زیان‌دیدگان صرافیهای متمرکز به گوش می‌رسد که گویا با این ماجرا بی‌ارتباط نیست. با اینحال مدت محدودی که برای ارائه مستندات و پیشبرد اقدامات حقوقی باقی‌مانده، در کنار مشکلاتی مانند تحریم، این سوال را مطرح کرده که آیا این پویش ثمربخش خواهد بود و أصلا کاربران ایرانی می‌توانند امیدی به زنده کردن دارایی‌های خود طی این اقدام حقوقی داشته باشند یا خیر.
ضربات پی‌درپی تحریم به سرمایه‌گذاران رمزارز
ماجرای ورشکستگی بیترکس داستان جدیدی نیست و از ماه‌ها قبل این موضوع در صدر اخبار حوزه کریپتوکارنسی قرار داشته است؛ اما حالا با انتشار آمارهایی مشخص شده که بخش قابل‌توجهی از این زیان مربوط به کاربرانی از ایران و چند کشور دیگر منطقه است و این مساله حساسیت ماجرا را در اکوسیستم رمزارزی ایران بیشتر کرده است. طبق آنچه در برخی رسانه‌ها آمده، مجموع بدهی‌های این صرافی رمز ارز خارجی چیزی بین ۵۰۰ میلیون تا یک میلیارد دلار برآورد شده و مطالبات بیش از صدهزار کاربر هنوز وصول نشده است. ارزش مطالبات کاربران ایرانی این صرافی ورشکسته حدود ۱۰۰ میلیون دلار برآورد شده و گویا تا این زمان هیچ کدام از پیگیری‌های انجام شده برای بازگرداندن دارایی‌های سرمایه‌گذاران و جبران خسارت آنها، ثمری نداشته است. از مدتها پیش از ورشکستگی این صرافی، دارایی‌های کاربران ایرانی به واسطه تحریم‌ها بلوکه شده بود؛ همین باعث شده که حتی با وجود اعلام بیترکس مبنی بر اقدام کاربران برای برداشت دارایی‌ها و یا اقدام حقوقی علیه این شرکت، سر کاربران ایرانی در ماجرا بی‌کلاه بماند و نتوانند راه به جایی ببرند.
در سال ۲۰۱۷ که خبر مسدود شدن حساب کاربری ایرانیان در بیترکس منتشر شد، انجمن بلاکچین ایران با انتشار اطلاعیه‌ای در مورد اقدامات غیرقانونی این شرکت هشدار داد که: «سرنوشت سرمایه بسیاری از دوستان نامعلوم و چه بسا در خطر است.» در بیانیه آن زمان انجمن بلاکچین ایران تاکید شده بود که بر أساس گزارشات ارائه شده گویا حساب کاربران دیگری از نقاط مختلف جهان نیز به حالت تعلیق درآمده و نکته قابل توجه آن بود که «بیترکس بر خلاف پولونیکس و سایر اکسچنج‌ها بدون هیچ اخطار قبلی این عمل را انجام داده و حقوق اولیه کاربر را زیر پا گذاشته است.» حالا با این شرایط و با گذشت چندین سال، آینده دارایی‌های این کاربران همچنان در هاله‌ای از ابهام بوده و مشخص نیست که امیدی به احیای این پولها وجود دارد یا خیر.
اهمیت اقدام گروهی برای کسب نتیجه
اگرچه تا پیش از این هیچ کدام از پیگیری‌های انجام شده برای بازپس گرفتن حقوق مالباختگان این صرافی ورشکسته ثمربخش نبوده است، اما حالا انتشار اخباری از به راه افتادن یک کمپین حقوقی تازه علیه صرافیهای متمرکز، این امید را در دل کاربران ایرانی بیترکس زنده کرده تا شاید بتوانند دارایی‌های خود را باز پس بگیرند. با این وجود این سوال مطرح است که آیا أساسا باید به چنین اقدامی امیدوار بود و می‌توان در مجامع بین‌المللی این پویش را پیش برد یا خیر؟ اگرچه گستردگی مالباختگان در اقصی‌نقاط جهان و محدودیت اطلاعاتی، پاسخ به این سوال را دشوار کرده، اما برخی کارشناسان جزییاتی از چگونگی پیشبرد چنین پویشی را مورد بررسی قرار داده‌اند.
در اطلاعیه‌ای که بیترکس منتشر کرده بود، تا ۳۱ آگوست ۲۰۲۳ (نهم شهریور ماه) به کاربران فرصت داده شده تا تکلیف خود را با این صرافی روشن کنند و نسبت به برداشت داراییّها و یا شکایت حقوقی علیه شرکت اقدام کنند. همین فرصت محدود باقی‌مانده حالا به یکی از چالش‌های جدی کاربران شاکی این صرافی (خصوصا مالباختگان ایرانی) تبدیل شده و برخی کارشناسان را در ثمربخشی این تلاش‌ها طی این مدت کوتاه دچار تردید کرده است.
فعالان این حوزه در واکنش به پویش اخیری که علیه صرافیهای متمرکز به راه افتاده و می‌تواند مساله پیرامون صرافی ورشکسته بیترکس را نیز شامل شوند اظهار کرده‌آند که روند پیگیری و شکایت گروهی علیه مدیران بیترکس باید در جریان باشد بلکه بتوان این ماجرا را به ثمر رساند.
ثمین موتمن‌فر از روزنامه‌نگاران حوزه فناوری و رمز ارز در تحلیل اثربخشی پویش اخیر علیه صرافیهای متمرکز خصوصا بیترکس می‌گوید: «هرآنچه که سابقا علیه بیترکس انجام شده در حد مکاتبات با چند اداره دولتی آمریکا و افک (OFAC) بوده و مستندات نشان می‌دهد عملا شکایت کیفری یا حقوقی علیه بیترکس و شرکت‌های وابسته در آمریکا از جانب یک فرد ایرانی یا گروه ایرانی ثبت نشده است.» وی در ادامه می‌افزاید: «وقتی شرکت اعلام ورشکستگی کرده یعنی میزان نقدینگی از میزان بدهی کمتر است و طلبکاران زمان محدودی دارند تا درخواست خود را به دادگاه ارائه دهند و دارایی خود را پس بگیرند؛ اما حالا به نظر می‌رسد از طریق یک پویش که توسط یک شرکت بین‌المللی راه‌اندازی شده، فرصتی برای ثبت درخواست شکایت گروهی علیه بیترکس فراهم باشد.»
موتمن‌فر در تشریح آنچه پیرامون راه‌اندازی این پویش منتشر شده می‌گوید: «اخیرا یک خبر منتشر شده است که یک شرکت بین‌المللی پویشی را برای پیگیری شکایت حقوقی علیه دارایی‌ها مسدود شده کاربران از سال ۲۰۱۷ در صرافیهای متمرکز راه‌اندازی کرده‌است؛ به نظر می‌رسد با توجه به روند اخبار، مقصود اصلی رسیدگی به همان ماجرای صرافی بیترکس است.»
موانع تحریمی که کار را در برداشت دارایی‌ها طی مهلت تعیین شده با مشکل مواجه کرده، در مسیر پیگیری‌های حقوقی پرونده کاربران ایرانی این صرافی ورشکسته همچنان پابرجاست و با شرایط حاضر بعید است وکیل بین‌المللی مطرحی حاضر به پذیرش پرونده شکات ایرانی این صرافی شود. این کارشناس در واکنش به عدم همکاری وکلای برجسته بین‌المللی با ایرانیان آسیب‌دیده از بیترکس تاکید می‌کند: «آسیب‌دیگان و طلبکاران ایرانی می‌توانند در یک فرایند ساده‌تر و طی این پویش گروهی، اقداماتی را انجام بدهند؛ ولی اگر فردی یا گروهی قصد استخدام وکیل داشته باشد به نظر می‌رسد وکلای مجرب با ایرانیان همکاری نخواهند کرد که دلایلشان تقریبا مشخص است.» وی می‌افزاید: «چنانچه فردی قصد شکایت دارد و مدارک و مستنداتش کافی است، حتما نیاز به وکیل دارد زیرا نیاز به فرایند جمع‌آوری مدارک، بررسی و عملا تعیین خسارت خواهد بود که چنین اقداماتی به استخدام کارشناس مجرب احتیاج خواهد داشت.»
اهمیت اقدام گروهی برای کسب نتیجه
این کارشناس حوزه فناوری و رمز ارز معتقد است که نظر به شرایط خاص این موضوع، مالباختگان و طلبکاران بیترکس نباید توجهی به اظهارات غیرکارشناسی داشته باشند. وی ادامه می‌دهد: «در سال ۲۰۱۷ که کاربران ایرانی در بیترکس فعالیت می‌کردند، تنها یک شرکت یا پلتفرم بیترکس بود (Bittrex. com) و بعد از اینکه این شرکت از مقررات آمریکا فرار کرد و ماجرای مسدود شدن حساب‌های کاربری ایرانیان پیش آمد، اقدام به تاسیس یک شرکت دیگر در کشور مالت (مالتا) کرد و دارایی‌های تمام ایرانی‌ها را به همان شرکت منتقل کرد. این یعنی دارایی‌های اکثر ایرانیان آسیب دیده از این صرافی در حساب کاربران بیترکس سابق یا بیترکس اینترنشنال (مالتا) است و البته بعضی هم در بیترکس گلوبال که بیترکس گلوبال با توجه به مقررات به ایرانی‌ها خدماتی ارائه نمی‌کند. موتمن‌فر با اشاره به اینکه SEC نیز از بیترکس گلوبال شکایت کرده است و در صورت جریمه، سناریو اعلام ورشکستگی برای این شرکت نیز تکرار خواهد شد تاکید می‌کند: با این شرایط اگر کاربران در فرصت باقی مانده اقدام نکنند، دیگر هیچ امیدی به بازپس‌گرفتن مطالبات آنها وجود نخواهد داشت و متاسفانه متضرر خواهند شد.»
موتمن‌فر در تشریح اهمیت اقدام حقوقی گروهی علیه این صرافی ورشکسته می‌گوید: همه آسیب‌دیدگان صرافی بیترکس می‌توانند از تجربیات قبلی همدیگر بهره‌مند شوند. وی معتقد است که طی یک حرکت گروهی، شاکیان قدرت بیشتری برای مقابله با بیترکس خواهند داشت. در نتیجه انتظار می‌رود که تمام کاربرانی که از سال ۲۰۱۷ دارایی‌های آنها در این صرافی مسدود شده، در این فرصت وارد عمل شوند و طی این پویش، از آخرین فرصت‌های باقی‌مانده برای احیای دارایی خود و جبران زیان وارد شده استفاده کنند. این کارشناس حوزه رمزارز در پایان تاکید کرد که با توجه به اهمیت این چند ماه، کاربران حتما طی این چندماه پیگیر اخبار و اطلاعیه‌ها باشند و درکنار بررسی و تحقیق شخصی، اقدامات لازم را انجام دهند.
ریشه چنین مشکلاتی که بارها دامن‌گیر سرمایه‌گذاران ایرانی رمزارز شده است را شاید بتوان در ماهیت متمرکز صرافی‌هایی مانند بیترکس جستجو کرد. موتمن‌فر تاکید می‌کند که به صورت کلی و طی آینده غیرمتمرکزی که در انتظار اکوسیستم جهانی رمزارزهاست، تمامی عوامل واسطه از پلتفرم‌ها، پروژه‌ها و خدماتی که در بستر بلاکچین فعالیت می‌کنند، حذف خواهند شد و مردم دیگر با چنین مشکلاتی روبرو نخواهند بود. درنتیجه دیگر افراد برای دسترسی به دارایی‌های خود درگیر نظر نهادهای واسطی که از شرایطی مانند تحریم تاثیر می‌پذیرند نخواهند بود.