کاربرد مایع خنک‌کننده موتور چیست: مایع خنک‌کننده موتور از انجماد و جوشیدن آب در سرما و گرمای شدید و نیز از خوردگی اجزای رادیاتور جلوگیری می‌کند. در گذشته، برای انتقال حرارت موتور به رادیاتور بیشتر از آب خالص استفاده می‌شد، اما چون آب در دمای صفر درجه سانتی‌گراد یخ می‌زند و در دمای 100 درجه به جوش می‌آید، در سرما و گرمای شدید کارایی ندارد. به‌همین علت، بعدها مایع خنک‌کننده که ترکیبی از آب و ضدیخ است، جایگزین آن شد.
ترکیبات مایع خنک‌کننده موتور چیست؟
آب و ضدیخ در کنار هم عملکرد بسیارخوبی دارند. آب برای دفع گرمای عادی موتور بسیار مناسب است. ضدیخ نیز چون در مقایسه با آب دمای جوش بیشتر و دمای انجماد کمتری دارد، یعنی دیرتر از آب به جوش می‌آید و دیرتر از آب منجمد می‌شود، از یخ زدن موتور در سرمای شدید و جوش آمدن آب در گرما شدید جلوگیری می‌کند. ضمنا استفاده از آب خالص به ایجاد خوردگی (زنگار) در بعضی از اجزای فلزی منجر می‌شود، اما مایع خنک‌کننده موتور به‌سبب برخورداری از مواد و ترکیبات ضدخوردگی، آن مشکل را نیز رفع می‌کند. پس، نه آب و نه ضدیخ هیچ‌یک بدون دیگری خنک‌کننده کارآمدی برای خودرو نیست.
مواد اصلی تشکیل‌دهنده مایع خنک‌کننده موتور
آب و ضدیخ دو ماده اصلی تشکیل‌دهنده مایع خنک‌کننده موتور هستند. ترکیب پایه‌ی مایع خنک‌کننده برای بسیاری از موتورها یکسان است: 50 درصد آب و 50 درصد اتیلن‌گیلکول. آب بهترین گزینه برای دفع گرماست. گلیکول نیز که ماده‌ای ضدیخ است، از انجماد آب جلوگیری می‌کند. مایع خنک‌کننده معمولا مقادیر کمی ترکیبات دیگر مثل رنگ، مواد ضدخوردگی و ضدکف و دیگر افزودنی‌ها نیز دارد.
ضدیخ چیست و با مایع خنک‌کننده چه فرقی دارد؟
شاید عده‌ای مایع خنک‌کننده را همان ضدیخ بدانند اما در واقع ضدیخ یکی از دو ماه اصلی تشکیل‌دهنده مایع خنک‌کننده است. ماده اصلی بعدی، آب است. مایع خنک‌کننده‌ی استاندارد ترکیبی از آب و ضدیخ به نسبت مساوی یعنی 50:50 است. این ترکیب در هوای گرم و معمولی عملکرد بسیارخوبی دارد اما در هوای سرد نسبت ضدیخ به آب باید افزایش یابد.
آشنایی با اجزای سامانه خنک‌کننده موتور
استفاده از مایع خنک‌کننده برای تنظیم دمای موتور خودروها و دیگر وسایل نقلیه، ضروری است، زیرا افزایش بیش از حد دما روند فرسایش موتور و روغن موتور را تسریع می‌کند. گفتنی است که در موتورهای دیزلی خودروهای سنگین، تنها یک‌سوم انرژی تولیدشده توسط موتور برای به حرکت درآوردن خودرو مصرف می‌شود. یک‌سوم دیگر آن به‌صورت انرژی گرمایی از طریق اگزوز به بیرون انتقال می‌یابد و مابقی نیز با کمک مایع خنک‌کننده و رادیاتور دفع می‌شود. برای آگاهی از عملکرد مایع خنک‌کننده بهتر است با عملکرد رادیاتور، ضدیخ و سامانه خنک‌کننده موتور نیز آشنا شویم.
رادیاتور خودرو چیست و چه می‌کند؟
مایع خنک‌کننده با کمک رادیاتور خودرو دمای موتور را تنظیم می‌کند. رادیاتور خودرو مایع خنک‌کننده را که پس از خروج از موتور بسیار داغ شده است، به‌سرعت و پیش از ورود مجدد به موتور، خنک می‌کند. رادیاتور با سردکردن مایع خنک‌کننده در واقع گرمای موتور را دفع می‌کند.
اجزا و عملکرد سامانه خنک‌کننده موتور
رادیاتور تنها بخشی از سامانه خنک‌کننده موتور است. پمپ، ترموستات و گذرگاه‌های ویژه ورودی و خروجی موتور، بخش‌های دیگرش هستند. عملکرد سامانه خنک‌کننده موتور خلاصه‌وار چنین است که پمپ، مایع خنک‌کننده را درون موتور می‌فرستد. وقتی مایع خنک‌کننده به‌اندازه کافی گرمای موتور را جذب کرد، ترموستات اجازه می‌دهد تا مایع خنک‌کننده به رادیاتور برود. مایع خنک‌کننده از چندین لوله می‌گذرد تا به باله‌های رادیاتور برسد. اغلب یک پروانه‌ی ویژه و چرخان نیز به رادیاتور کمک می‌کند تا حرارت مایع خنک‌کننده را به هوای اطراف انتقال دهد. سرانجام، وقتی ترموستات دریافت که مایع خنک‌کننده به‌اندازه کافی خنک شده است، اجازه می‌دهد تا مایع مجدا به موتور بازگردد.
مایع خنک‌کننده موتور چندوقت یک‌بار باید تعویض شود؟
هر خودروساز بسته به خودرویی که تولید می‌کند، در این‌خصوص توصیه‌های متفاوتی دارد، لذا بازه زمانی پیشنهادی آن‌ها ممکن است بسیار متفاوت و از 50,000 تا 250,000 کیلومتر متغیر باشد. پس، نخستین توصیه مطالعه دفترچه راهنمای خودرو است. مثلا هیوندای درباره اکثر مدل‌های تولیدی‌اش گفته است که وقتی خودرو اولین 100,000 کیلومتر خود را پیمود، مایع خنک‌کننده آن را تعویض کنید و سپس هر 50,000 کیلومتر یک‌بار این کار را انجام دهید. عده‌ای نیز می‌گویند تعویض خنک‌کننده زمان مشخصی ندارد (شاید استدلال‌شان چنین باشد که تا وقتی خنک‌کننده کیفیتش را از دست نداده است، لازم نیست تعویض شود).
اما در کل، ضرری ندارد که هر 80,000 کیلومتر یک‌بار (و حتی در فواصل زمانی کمتر) رادیاتور را بررسی کنید تا اگر دچار خوردگی شده بود، زودتر متوجه شوید. مایع خنک‌کننده تدریجاً اسیدی می‌شود و خواص ضدخوردگی و ضدزنگش را از دست می‌دهد. از ظاهر آن نیز سخت می‌توان درباره کیفیتش قضاوت کرد. گاهی حتی مایع خنک‌کننده‌ای که هنوز سالم است، سبب خوردگی می‌شود. خوردگی ممکن است به رادیاتور، پمپ آب، ترموستات، درپوش رادیاتور، شیلنگ‌ها و دیگر اجزای سیستم خنک‌کننده و نیز سیستم گرمایشی خودرو آسیب بزند و نهایتا به داغ شدن موتور بیانجامد.
در بازار نوارهای ویژه‌ای هست که نشان می‌دهد آیا مایع خنک‌کننده اسیدی شده است یا نه. ضمنا استفاده از آب‌سنج (هیدرومتر) نیز مفید است، چون دمای جوش و انجماد مایع خنک‌کننده را می‌سنجد تا دریابید آیا مایع خنک‌کننده خواص خود را از دست داده است یا نه.
اگر در اجزای سامانه خنک‌کننده موتور، خوردگی یا زنگار دیدید، احتمالا باید مایع خنک‌کننده را عوض کنید. برای این کار ابتدا مایع خنک‌کننده موجود را (در محلی امن که به محیط زیست نیز آسیب نزند) از رادیاتور تخلیه کنید تا ناخالصی‌ها در آن باقی نمانند.
بنابراین، در هر وسلیه نقلیه‌ای حتی اگر سامانه خنک‌کننده ظاهرا درست کار می‌کند، دست‌کم هر 80,000 کیلومتر یک‌بار مایع خنک‌کننده را بیازمایید و نشانه‌های وجود زنگار و نشتی را بررسی کنید و مطمئن شوید که در مخزن، مایع خنک‌کننده کافی وجود دارد.
نکته پایانی: ضدیخ‌ها و به تَبَع آن، خنک‌کننده‌های موتور، مایعی رنگی هستند تا از آب خالص متمایز شوند. آن‌ها در رنگ‌های مختلفی تولید می‌شوند که هر رنگ، نوع و ترکیبات مایع را نشان می‌دهد. برای مثال، خنک‌کننده‌های اسیدی غیرارگانیک که فسفات و سیلیلکات دارند و از قدیم رایجند، سبز هستند. خنک‌کننده‌های اسیدی ارگانیک که جدیدترند، فاقد فسفات یا سیلیکات هستند اما آزول و اسیدهای ارگانیک خنثی دارند و رنگ‌شان معمولا نارنجی یا قرمز است. خنک‌کننده‌های اسیدی ارگانیک ترکیبی (هیبرید) ترکیبی از دو نوع قبلی هستند؛ آن‌ها سیلیکات دارند و بادوام‌ترند و رنگ‌شان معمولا نارنجی یا زرد است. خنک‌کننده‌هایی با رنگ‌های دیگر هم در بازار وجود دارند.